Yeme Psikolojisi
“Yeme bozukluğunuz varsa, ne yediğinizi kontrol ettiğinizde hayatınızı hatta bazen her şeyi kontrol ettiğinizi zannedersiniz. Ancak aslında öz güveninizi oluşturan, bir şeyleri istediğiniz yönde kontrol etmek değil; kendinizi olduğunuz gibi kabullenmenizdir.”
Yemek yeme davranışı fizyolojik , duygusal , çevresel ve kültürel birçok etkenden etkilenen karmaşık bir yapıdır. Bu yüzden duygusal yeme, bozuk yeme ve normal yeme davranışları birbirine karışabilir.
Bir şeyleri kutlamak için yemek , arkadaşlarla sosyal ortamda bulunmak, iş hayatı, stresli dönem geçirme gibi çevresel faktörler de yemek yeme davranışını etkiler.
Yeme bozukluğu oluştuktan sonra kişinin sosyal yaşamını, sağlığını ve ruhsal durumunu olumsuz yönde etkiler. En çok karşılaşılan yeme bozukluklukları Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olmakla birlikte son dönemlerde Ortoreksiya Nervoza, Gece Yeme Sendromu gibi farklı durumlar da görülmektedir.
Vücut kilosuna, fiziksel görüntüye ve yemeklere obsesif şekilde odaklanma sonucu oluşan sağlıksız yeme davranışları yeme bozukluklarını oluşturur. Yeme bozuklukları başta sadece fiziksel görüntüdeki değişim gibi görünse de aslında kalp, sindirim sistemi, böbrekler, kemik ve dişlere de zarar vermeye başlar.
Duygusal yeme davranışı nasıl oluşur ?
Peki yeme bozukluğu nedir ve nasıl oluşur, bozulmuş yeme davranışı nedir, yeme bozukluğu ile bozulmuş yeme davranışının farkı nedir, tüm bunları etkileyen duygusal yeme davranışı nedir, tedavisi nedir, kendi kendimizi tedavi edebilir miyiz, nerede bir uzmana başvurmak gerekir?
Yeme Bozukluğu Nasıl Oluşur?
Yeme bozukluğu aslında sosyokültürel etkili bir yeme davranışı bozukluğudur. Genellikle yemeklere, vücut algısına veya kiloya takıntılı şekilde önem vermekle başlar ve sonucunda oluşan sağlıksız yeme davranışıyla ilerler. Tedavi edilmezse, sonucunda ciddi sağlık problemleri de doğurabileceği için fark edildikten sonra kişinin yardım alması gerekir.
Belirtiler kişiden kişiye göre değişmekle birlikte çok az yeme, bir anda tıkınırcasına yeme veya yedikten sonra bunu dışarı atma isteğiyle kusma, aşırı egzersiz yapma gibi arıma benzeri davranışlar görülebilir.
Yeme bozukluğunun birçok sebepten oluşabileceğini gösteren çok fazla klinik çalışma mevcut. Genel olarak başlıklara ayırırsak sosyal faktörlerin, kişisel özelliklerin, genetiğin ve aile yapısının etkili olduğu görülmüştür.
Ancak günümüzde sosyal medya ve yeni trendler, arkadaş çevresi ve ailenin tutumu yeme bozukluğunun başlıca sebebi olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Mesela artık diyet yapma davranışının popülerleşmesi, ince ve zayıf bedenin güzel olarak algılanması yeme bozukluğunun günümüzdeki başlıca nedenidir. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmesinin kadınlık hormonlarıyla ilişkili olduğunu da düşündürmektedir. Anorexia Nervoza daha çok ergenlik döneminde oluştuğundan ergenlikle değişen psikoloji ve fizyolojinin etkili olduğu görülmüştür. Ergen bireyler bu değişimle başa çıkamayıp bu tip bir hastalık geliştirebiliyorlar. Bulimiada ise daha çok sosyal çevrenin değişimi etkili olabilmekte. Ayrıca yeme bozukluğu genellikle tek başına kişiyi ele geçirmiyor, beraberinde anksiyete, madde bağımlılığı veya depresyonu da beraberinde getirebiliyor. Bu sebeple hem kişinin hem de çevresinin olumsuz yönde etkilenmesine sebep oluyor. Yeme bozukluğu farklı yöntemlerde tedavi edilebilen bir durumdur. Psikoterapi, beslenme danışmanlığı veya ilaç tedavileri uygulanan yöntemlerdir. Kişinin mevcut durumuna ve hastalığın ilerleyiş seviyesine göre tedavi yöntemi belirlenir. Erken tanı ve tedavi hastalığın durdurulması ve tedavisi açısından çok büyük önem taşımaktadır.
Yeme Bozukluğu Nedenleri ve Risk Faktörleri
Tam olarak nedenleri bilinmese de genetik ve çevresel olarak ikiye ayırabiliriz:
1.Genetik ve biyolojik faktörler: Bazı genlerin ve zamanla değişen bazı beyin kimyasallarının da yeme bozukluğu gelişiminde rol oynadığı görülmüştür.
2. Psikolojik ve Duygusal faktörler: Mükemmeliyetçilik, problemli ilişkiler yaşamak, arkadaş çevresi ve düşük özgüven gibi psikolojik faktörlerin etkili olduğu görülmüştür.
3.Aile faktörü: Otoriter veya mükemmeliyetçi ebeveynler risk faktörü oluşturabiliyor.
4.Kronik diyetçi olmak: Sürekli diyet yapmak ve aç kalmak beyni etkiler. Konsantrasyon, doğru düşünebilme, ruh hali, anskiyete durumu ve iştah açlıkla birlikte olumsuz etkilenir. Zaten aç kalmanın yarattığı etkilerle yeme bozukluğu belirtileri birbiriyle oldukça örtüşmektedir.
Yeme Bozukluğu Belirtileri
Yeme bozukluğunun çeşidine göre belirtileri de değişir. Anoreksiya Nervoza, Bulimiya ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu’nun birbirinden çok farklı ve ayırt edici belirtileri vardır.
Ortak sayılabilecek belirtiler şu şekildedir:
Davranışsal-duygusal belirtiler:
- Kilo verme isteği, kilo verme takıntısı,
- Diyete ve yemek yemeye aşırı ilgi gösterme,
- Belli bir besin grubunu mesela karbonhidratları tamamen kesme,
- Değişik yeme yeme ritüeli geliştirmek; çok fazla çiğnemek, hiç dokunmadan yemek gibi,
- İnsanların yanında yemek yemekten hoşlanmamak,
- Bilerek öğün atlama veya çok küçük porsiyonlar yeme,
- Arkadaş çevresinden ve aktivitelerden kendini soyutlama,
- Sürekli diyet yapmak,
- Vücut algısı ve kiloyla ilgili sürekli endişe duyma,
- Her gün tartılma veya aynada kendini kontrol etme,
- Aşırı duygu durum değişiklikleri yaşama.
Fiziksel belirtiler:
- Fark edilir derecede kilo alıp verme,
- Mide ve bağırsak rahatsızlıkları kabızlık, reflü belirtisi, mide krampları gibi,
- Regl düzensizlikler,
- Konsantrasyon eksikliği,
- Kan değerlerinde anormallikler,
- Yorgunluk, halsizlik, üşüme hali,
- Uyku bozuklukları,
- Dişlerde kusmaya bağlı erime, erozyon,
- Kusturma hareketinden kaynaklı parmak üstünde yara oluşumu,
- Düşük bağışıklık,
- Cilt kuruluğu, saç dökülmesi, tırnakların çabuk kırılması,
- Kasların güçsüzleşmesi,
- Yaraların geç iyileşmesi.
Yeme Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?
Sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmak tedavinin ilk basamağını oluşturur. Ancak durum daha ciddi boyutlara geldiyse burada psikoterapi almak, sonraki aşamalarda ise doktor kontrolünde ilaç tedavisine veya hastane yatışına da başvurulabilir. Kişi yeme bozukluğu olduğunu genelde kendisi kabul etmez ve yardım aramaz. Yeme bozukluğu gelişen kişinin yakın çevresi bu sebeple çok önemli rol oynar. Sevdiğiniz birinde bu durumdan şüphe ediyorsanız kendisine yardımcı olmak adına ilk adımı siz atabilirsiniz.